W sektorze mleczarskim każda decyzja dotycząca żywienia stada ma bezpośredni wpływ na wydajność oraz jakość mleka. Odpowiednio skomponowana pasza sprzyja zdrowiu krów, a także przekłada się na opłacalność hodowli. Kluczowa jest Zbilansowana dieta, uwzględniająca potrzeby poszczególnych grup zwierząt, fazę laktacji oraz lokalne możliwości produkcji i zakupu surowców.
Podstawy racjonalnego żywienia
Optymalne żywienie krów mlecznych opiera się na precyzyjnej analizie zapotrzebowania na składniki pokarmowe. W praktyce należy uwzględnić:
- stadium laktacji,
- masę ciała i kondycję krów,
- wydajność mleczną,
- warunki utrzymania i systemu doju,
- dostępność surowców paszowych.
Podstawowe składniki, które należy kontrolować w dawce:
- energia – decyduje o wartości kalorycznej racji, wpływa na tempo wzrostu komórek gruczołu mlekowego;
- białko – budulec enzymów, hormonów i przeciwciał; kluczowe dla rozwoju płodu oraz produkcji mleka;
- błonnik – stymuluje prawidłowy przebieg fermentacji w żwaczu oraz zapobiega kwasicy;
- tłuszcze – wspomagają wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K);
- mikroelementy i witaminy – regulują procesy metaboliczne, odporność i płodność.
Równowaga energetyczno-białkowa
Dzień po porodzie krowy mleczne przechodzą w fazę ujemnego bilansu energetycznego. W tym okresie wartość energii w diecie powinna być maksymalnie dostosowana do rosnącej wydajności. Niedobór może prowadzić do odtłuszczenia ciała oraz problemów reprodukcyjnych. Zaleca się stopniowe zwiększanie udziału fermentujących węglowodanów szybko dostępnych równolegle z białkami o wysokiej przyswajalności.
Rola błonnika w diecie
Błonnik stanowi kluczowy element diety krów mlecznych, ponieważ wspiera rozwój flory bakteryjnej żwacza. Dzięki odpowiedniej frakcji włókna pokarmowego utrzymuje się właściwe pH, a procesy trawienne przebiegają efektywnie. Optymalna wielkość cząstek i struktura włókna pozwalają na intensyfikację lizania ścian żwacza, co dodatkowo stymuluje wydzielanie śliny bogatej w bufory.
Skład paszy i ich źródła
W hodowli krów mlecznych pasze można podzielić na dwie główne kategorie: pasza objętościowa i pasza treściwa. Każda z nich spełnia inne zadania i powinna być stosowana w odpowiednich proporcjach.
Pasza objętościowa
Pasza objętościowa to zwłaszcza kiszonki i siano. Ich zadaniem jest dostarczenie włókna o różnej długości i jakości strukturalnej. Najczęściej wykorzystuje się:
- kiszonkę z kukurydzy – bogata w skrobię łatwo fermentującą;
- kiszonkę z traw – wysoka zawartość surowego włókna;
- siano łąkowe i strączkowe – źródło suchej masy oraz mikroelementów.
Jakość kiszonki zależy od stopnia fermentacji mlekowej, parametru pH i drobnoustrojowej czystości. Niedostateczna fermentacja może przyczynić się do wzrostu strat paszy i ryzyka zakażeń przewodu pokarmowego.
Pasza treściwa
Pasza treściwa obejmuje zboża i śruty oleiste. Są skoncentrowanym źródłem energii, białka oraz tłuszczów. Najczęściej stosowane surowce to:
- pszenica, jęczmień, owies – źródło skrobi;
- śruta sojowa, rzepakowa – wysokobiałkowe dodatki;
- tłuszcze surowe (olej rzepakowy) i preparaty tłuszczowe;
- ekstrakty drożdżowe i enzymy – wspomaganie strawności.
Dzięki nim można łatwo korygować zawartość energii i białka w racjach, zwłaszcza przy wysokiej produkcji mleka. Trzeba jednak pamiętać o ograniczeniach w udziale surowej skrobi, aby nie doprowadzić do kwasicy żwacza.
Uzupełnienie mikroelementów i witamin
Menadżer diety nie może pominąć roli dodawania mikroelementów i witamin w formie premiksów. Zalecane jest okresowe badanie poziomu witamin A, D, E oraz soli mineralnych (S, Ca, P, Mg, Se, Zn). Konieczne jest kontrolowanie ich relacji, aby uniknąć antagonizmów oraz zapewnić optymalne warunki pracy enzymów metabolicznych.
Strategie żywieniowe w cyklu laktacji
Program żywieniowy powinien być elastyczny, dostosowany do fazy przed wycieleniem, okresu okołoporodowego i szczytu laktacji. Każdy etap wymaga zmodyfikowanej kompozycji paszy.
Przed wycieleniem i okres okołoporodowy
W ostatnich tygodniach ciąży kluczowe jest zwiększenie podaży białka o umiarkowanej strawności oraz energii o niskim udziale łatwo fermentujących węglowodanów. Celem jest uniknięcie ketozy po porodzie. Zaleca się:
- podawanie wysokoenergetycznych kiszonek z kukurydzy,
- dodatek tłuszczów chronionych,
- wprowadzenie preparatów wapniowo-fosforowych zmniejszających ryzyko hipokalcemi.
Szczyt laktacji
Okres szczytowej produkcji mleka to czas, kiedy potrzeby pokarmowe krów mogą wzrosnąć nawet dwukrotnie w porównaniu z okresem przed wycieleniem. Wymagana jest pasza treściwa o wysokiej koncentracji energii i białka. Równocześnie należy zapewnić stały dostęp do pasza objętościowa, by wspierać trawienie włókien i unikać zakwaszenia żwacza.
Faza schodzenia z laktacji
W miarę obniżania się produkcji mleka zaleca się stopniowe zmniejszanie udziału składników wysokoenergetycznych i lekką redukcję (dry-off) ilości paszy. Ma to na celu poprawę kondycji przed kolejną ciążą i ograniczenie ryzyka zastoin w gruczole mlekowym.
Monitorowanie i zdrowie układu pokarmowego
Dobrze prowadzony program żywieniowy powinien być wsparty systematycznym monitoringiem stanu zdrowia i warunków utrzymania krów. Szczególną uwagę zwraca się na prawidłową fermentację w żwaczu oraz utrzymanie korzystnej mikrobioty.
Badania i wskaźniki kontroli
Kluczowe wskaźniki:
- pH kiszonki i treści żwacza,
- temperatura i objętość żwacza,
- liczba drobnoustrojów cellulolitycznych,
- częstotliwość żucia kęsa,
- stopień czystości legowisk i poideł.
Profilaktyka kwasicy i ketozy
Nadmierne spożycie skrobi lub nagłe zmiany diety sprzyjają kwasicy. Natomiast niedostateczny dopływ energii w okresie okołoporodowym może wywołać ketozę. Aby temu zapobiec, stosuje się:
- stopniowe wprowadzanie nowych komponentów paszy,
- preparaty buforujące (węglany, mleczany),
- żywe kultury probiotyczne i drożdże poprawiające wykorzystanie włókna,
- stabilizatory flory bakteryjnej.
Znaczenie warunków utrzymania
Żywienie ściśle łączy się z komfortem zwierząt. Odpowiednia wentylacja, regularne sprzątanie kojców oraz dostęp do świeżej wody to niezbędne elementy wspierające działanie układu pokarmowego i zapobiegające stresowi termicznemu.
